شبهه: در همین روزهایی که مردم خیلی از کشورهای جهان گرفتار ویروسی جدید و ناشناخته با نام کرونا شده‌اند، عده‌ای فرصت‌طلب قصد دارند از این نمد برای اهداف کثیف‌شان کلاهی بسازند و به سر مخاطبین خود بگذارند. یکی از صفحاتی که از سردم‌داران مبارزه با مردم ایران است، سعی کرده بود با ویروس کرونا، علم امام صادق(علیه‌السلام) را زیر سؤال ببرد! به این صورت که وجود ویروس کرونا در قم را مخالف روایاتی دانسته بود که درباره‌ی عظمت شهر قم و دفع بلا از آن وارد شده است.

پاسخ: برای روشن شدن حقیقت، ابتدا روایت مورد اشاره را نقل می‌کنیم و از نظر سند و دلالت به بررسی آن می‌پردازیم. سپس درباره‌ی فلسفه‌ی وجود شرور در جهان آفرینش می‌نویسیم:

مقدمه‌ی اول:

روایت مورد نظر، روایتی است که مرحوم مجلسی(رحمه‌الله‌علیه) از کتاب تاریخ قم نقل کرده است. کتاب تاریخ قم نوشته‌ حسن بن محمد قمی (متوفی ۳۷۸ ق) است. این کتاب درباره‌ جغرافیای شهر مقدس قم نوشته شده است. در بخشی از این کتاب روایاتی درباره‌ فضیلت شهر قم و مردم آن نقل شده، یکی از آن روایات، همین روایتی است که مجلسی در بحارالانوار نقل کرده است. در این روایت از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده که فرمودند: «إِذَا عَمَّتِ الْبُلْدَانَ الْفِتَنُ فَعَلَیْکُمْ بِقُمَّ وَ حَوَالَیْهَا وَ نَوَاحِیهَا فَإِنَّ الْبَلَاءَ مَدْفُوعٌ عَنْهَا: زمانی که فتنه‌ها در همه جا فراگیر شد، به قم و حوالی آن بروید زیرا بلا از قم دور است.»[۱]

این حدیث در تاریخ قم با چهار واسطه از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده است. این افراد عبارتند از: احمد بن محمد بن عیسی، حسن بن محبوب، مفضّل بن صالح (ابو جمیله)، مردی که نامش را ذکر نکرده‌اند.

احمد بن محمد بن عیسی الاشعری از اصحاب امام رضا(علیه‌السلام) بوده است و شیخ طوسی او را توثیق کرده[۲] و تا زمان امامت امام حسن عسکری(علیه‌السلام) زنده بوده است.[۳] بنابراین، صاحب کتاب تاریخ قم نمی‌توانسته بدون واسطه از او نقل کند. اما واسطه‌اش معلوم نیست. حسن بن محبوب زرّاد از روات قابل اعتماد است.[۴] مفضل بن صالح توسط ابن غضائری (یکی از دانشمندان معروف علم رجال)، به شدّت تضعیف شده است.[۵] شخص چهارم حدیث هم نامش ذکر نشده است. بنابراین، این حدیث از جهت سندی ضعیف است. به همین دلیل بوده که در کتب چهارگانه(کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضر) که معتبرترین روایات شیعی در آن‌ها جمع‌آوری شده، وجود ندارد. یک روایت دیگر هم مشابه همین هست که در همان کتاب نقل شده و از نظر سندی اشکالات فراوانی دارد.[۶]

مقدمه‌ی دوم:

ارزش هر شهر و مکانی به ارزش افرادی است که در آن ساکن هستند؛ هرقدر مردمان یک سرزمین از درجات ایمانی بالاتری برخوردار باشند، ارزش و اعتبار بیشتری به آن شهر می‌دهند. شهر مقدس قم از اولین شهرهای ایران بود که با آغوش باز اسلام را پذیرفت. اسلامی که یاران خاص امیرالمومنین(علیه‌السلام) به مردم این دیار تعلیم دادند. از این رو از همان قرن اول به عنوان پایگاه عقلانیت شیعی در جهان اسلام مطرح بود و اندیشمندان از سراسر جهان به این شهر رفت و آمد داشتند. و بالطبع مورد غضب و خشم حاکمان دنیاطلب قرار داشت و بارها مورد تعرّض و آسیب قرار گرفت.[۷]

در عصر حاضر نیز شهر قم طلایه‌دار حرکت اصلاحی مردم مسلمان ایران است و مردی از همین شهر در مقابل طاغوت به پاخواست و مشعل هدایت مردم را به دست گرفت و موفق به تشکیل یک حکومت اسلامی شد.

مقدمه‌ی سوم:

جهان هستی برپایه حکمت آفریده شده است. جهان عاری از شرور، جای مناسبی برای تکامل اختیاری نیست، زیرا در میان بلاها و سختی‌هاست که سره از ناسره تفکیک می‌شود و انسان رشد می‌کند. وجود بلایا و سختی‌ها لازمه‌ یک نظام احسن است. وجود نعمت و سلب آن، هردو ابتلا و آزمایشی است برای رشد و تکامل انسان.[۸]

بیماری به معنای سلب نعمت سلامتی، یکی از ابتلائاتی است که برای همه‌ انسان‌ها پیش می‌آید. همان‌طور که در آیه‌ ۱۰۴ سوره‌ی نساء وارد شده است، فرقی بین مومن و کافر در ابتلا به سختی‌ها و مشکلات وجود ندارد. حتّی معصومین(پیامبران و امامان) هم بیمار می‌شدند. حتماً ماجرای فقر و بیماری حضرت ایوب را در سوره‌ انبیاء خوانده‌اید.[۹] یا ماجرای بیماری امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) در سوره‌ی انسان [۱۰].

در جهان‌بینی مومنانه، رنج‌ها و سختی‌ها تلنگری هستند برای جلوگیری از مدهوشی و سرسپردگی به دنیا. صبر در برابر این سختی‌ها سبب رشد و تکامل مومن خواهد شد. روایات فراوانی از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و معصومین(علیهم‌السلام) نقل شده که مضمون‌شان این است که بیماری (مخصوصاً تب) باعث ریختن گناهان و آمرزش می‌شود.[۱۱]

حالا برگردیم به روایتی که می‌گفت: «بلا از قم دفع شده است» بر فرض این‌که این روایت از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده باشد، هرگز به این معنی نیست که مردم قم به صورت ایزوله هستند و بیمار نمی‌شوند! بلکه همان‌طور که موسی بن جعفر(علیهماالسلام) فرمودند: «مومن هرچقدر ایمانش بیشتر باشد، دچار بلاهای بیشتری می‌شود.»[۱۲] طبق روایات صحیح، ابتلائات مومن بیش از دیگران است.[۱۳]

مومنین در برابر این ابتلائات و گرفتاری‌ها روحیه‌ی خوبی دارند و مشکلات را با فداکاری و ایثار به خوبی پشت سر می‌گذارند. برخلاف جوامع غیردینی که مردم به سرعت دچار یأس و نومیدی می‌شوند و خودخواهی‌ها، اوضاع را بدتر می‌کند. داشتن روحیه‌ی قوی باعث بالا رفتن امید به زندگی و تقویت چشم‌گیر سیستم دفاعی بدن می‌شود و بهبودی را تسریع می‌بخشد.[۱۴]

نکته پایانی اینکه به نظر می‌رسد که روایاتی که در مدح و عظمت قم وارد شده، مربوط به بحث معنوی قم بوده نه مادی، قم نیز مانند تمام شهرهای دیگر در معرض بلایای طبیعی است، در معرض سیل و زلزله و طوفان و … لذا هیچ تضمینی وجود ندارد که این شهر دچار چنین بلاهای طبیعی نشود. اما منظور از روایات پناه آوردن به قم برای تقویت بعد معنوی انسان است، منظور این است که اگر شبهات و بی‌دینی‌ها و گرفتاری‌های معنوی در شهرهای دیگر زیاد شد، به شهر قم پناه ببرید که چون علما هستند، می‌توانید دین خود را حفظ کنید، لذا این روایات ناظر به بعد معنوی و روحانی قم است نه بعد مادی و طبیعی.

___________________________________________
پی‌نوشت

[۱]. مجلسی، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت، چ۲، ۱۴۰۳ق، ج‏۵۷، ص۲۱۴- حسن بن محمد قمی، تاریخ قم، ترجمه تاج الدین قمی، انتشارات توس، تهران، چ۱، ۱۳۶۱ش، ص۹۷٫

[۲]. شیخ طوسی، رجال الطوسی،  مؤسسه النشر الاسلامی‏، چ۳، قم، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۱- شیخ طوسی،  فهرست کتب الشیعه و أصولهم‏، مکتبه المحقق الطباطبائی‏، چ۱، قم، ۱۴۲۰ق،  ص۶۰٫

[۳]. علامه حلی، رجال العلامه الحلی، الشریف الرضی، چ۲، قم، ۱۴۰۲ق، ص۱۴٫

[۴]. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۲۲٫

[۵]. ابن الغضائری، الرجال، موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، چ۱، قم، ۱۴۲۲ق، ص۸۸٫

[۶]. بحارالانوار، ج۵۷، ص۲۱۳٫

[۷]. مقاله نگاهی به تاریخ قم، مجله نامه قم، ۱۳۸۱، شماره ۱۷ و ۱۸٫

[۸]. آیات ۱۵ و ۱۶ از سوره‌ی فجر.

[۹]. آیه ۸۳ سوره انبیا.

[۱۰]. شیخ صدوق، الأمالی، کتابچی، چ۶، تهران، ۱۳۷۶، ص۲۵۷٫

[۱۱]. حر عاملی، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت ع، چ۱، قم، ۱۴۰۹ق، ج‏۲، ص۴۰۱٫

[۱۲]. شیخ کلینی، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، چ۴، تهران، ۱۴۰۷ق، ج‏۲، ص۲۵۴٫

[۱۳]. شیخ کلینی، الکافی، ج‏۲، صص۲۵۲- ۲۶۰٫

[۱۴]. سید علی احمدی، نقش ایمان و اعتقاد مذهبی در درمان بیماری‌ها و معرفی سه مورد درمان با رواندرمانی مذهبی، مجله اندیشه و رفتار، سال دوم، شماره۲، ۱۳۷۵ش.