هماهنگی ظاهر و باطن را از یاد نبریم

در زمانه ما برخی از افراد، هماهنگی ظاهر و باطن را در مباحث دینی به حاشیه می برند؛ مثلا کسانی ادعا می کنند که کارهای گناه ما(غیبت و تهمت و نظایر آن) فقط ظاهریست و چیزی درباطن(دل) نداریم(کینه ای نیستیم). این ادعا مثل ادعای پاک بودن دل است؛ اما به شکل دعوای ظاهر و باطن بروز می کند. این توجیه نیز مثل خیلی از توجیهات دیگر، با آیات قرآن نمی سازد.

کسی منکر نیست که اصل، باطن است؛ ولی این هم مسلم است که ظاهر، آیینه ی باطن است و غالبا چیزی که در باطن است در ظاهر نیز آشکار خواهد شد.

هماهنگ نبودن ظاهر و باطن، به دو شکل بروز می کند:

شکل اول: به صورت خودنمایی و ریا است، که خداوند همه ما را از گرفتاری در دام آن حفظ کند و از این گونه افراد نباشیم: «أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ؛ آیا مردم را به نیکى فرا مى ‏خوانید و خود را از یاد مى‏ برید؟»[۱]

شکل دوم: در این حالت ممکن است انسان قصد خودنمایی و ریا نداشته باشد؛ اما میان سخنان ظاهر با باطن او فاصله است؛ مثلا اکثر ما در باطن و دل خود معرفت بالایی به خدا و قیامت نداریم؛ هر چند بحمدالله، معتقد نیز هستیم و سعی در مسلمانی خویش داریم؛ ولی موانعی نیز داریم. اینجاست که خطاب این آیه متوجه ماست: «اى کسانى که (به زبان) ایمان آورده ‏اید، (به حقیقت و از دل هم) ایمان آورید به خدا و رسول او و کتابى که به رسول خود فرستاده است.»[۱] پیام آیه برای امت اسلامی؛ هماهنگ بودن بین زبان(ظاهر) و دل(باطن) است. اگر چه در این آیه صراحتا به زبان و دل اشاره نشده است؛ ولی واضح است که اهل ایمان، یک بار ایمان آورده اند؛ و طبعا ایمان دوم با ایمان اول فرق داشته و باید از ایمان اول محکم تر باشد(ایمان قلبی).

نکته مهم: البته کسی منکر این نیست که ممکن است انسان در ظاهر رفتار بدی(مثل غیبت) داشته باشد که در باطن او قصد و غرض خاصی نباشد؛ ولی ادامه دادن آن کار، دلیل بر قصد و غرض است.

یک مصداق: ممکن است دو همسر یا دو دوست، با هم دعوا کنند و سخنانی را که نباید به هم بگویند، به هم بگویند؛ اما این نوع رفتارها دیگر از آنها صادر نمی شود؛ اما اگر هر چند وقت یک بار دعوا کنند و همان سخنان را بگویند، معلوم می شود که در باطن نسبت به هم کینه دارند و آن سخنان ظاهری نبوده است.

یک مصداق دینی: در بحث نگاه به نامحرم می گویند که نگاه اول ــ که غالبا ظاهری است و قصد و غرض باطنی ندارد ـــ گناهی ندارد[۳] اما اگر ادامه بدهد، معلوم است که شخص، باطنی شیطانی دارد.

پی نوشت

۱ــ بقره/۴۴

۲ــ نساء/۱۳۶