چنانکه می دانیم در آموزه های دینی ما در مورد عقل و به کارگیری عقل خیلی سفارش شده است. حالا این سوال پیش می آید که عاقل کیست؟ آیا کسی که با استفاده از تدبیر خود، شرایط بهتری را برای خود رقم زده است عاقل است ولو اینکه پایبندی به دین و دیانت نداشته باشد؟ یا اینگونه نیست؟ برآنیم در این کوتاه نوشته، با استفاده از حدیثی از سالار شهیدان، در این مورد قلم فرسایی کنیم.
حضرت ابا عبدالله الحسین(علیه السلام) می فرماید: «لا یَکمُلُ العَقلُ إلاّ بِاتِّباعِ الحَقِّ؛ عقل جز با پیروى از حق کامل نمى شود.»[۱] این حدیث آب پاکی را روی دست کسانی می ریزد که انسان های زرنگ و دغل را عاقل و زیرک می دانند. اتفاقا حدیثی به همین مضمون داریم که راوی از امام ششم، کیفیت عقل را پرسید و امام نیز، حق گرا بودن عقل راگوشزد نمود. سپس راوی از عقل معائیه سوال کرد که این را چگونه حل کنیم؟ امام فرمود: «تِلْکَ اَلنَّکْرَاءُ تِلْکَ اَلشَّیْطَنَهُ وَ هِیَ شَبِیهَهٌ بِالْعَقْلِ وَ لَیْسَتْ بِالْعَقْلِ؛ آن نیرنگ و شیطنت است و فقط نمایشی از عقل است.»[۲]
بنابراین عقل آن است که همراه با انصاف و جوانمردی و پاکی باشد وگرنه سنگ روی سنگ بند نمی شود. زیرا در دنیای کنونی، آدم های شیاد و فریبکار و و به اصطلاح خودشان کاربلد، کم نیستند. اگر قرار باشد آنها را عاقل فرض کنیم؟ قربانیان آنها را باید بی عقل حساب کنیم. در حالی که قربانیان آن آدم های شیاد، انسان های درستکار و پاکی هستند.
و در پایان به حدیث دیگری در مورد عقل از امام صادق(علیه السلام)اشاره می کنیم. حضرت می فرماید: «عاقل، عاقل نیست مگر آن که سه صفت را در خود به کمال رساند: حق را در هنگام خشنودى و خشم ادا کند، آنچه را براى خود مى پسندد، براى دیگران هم بپسندد و هنگام خطاى دیگران، بردبار باشد.»[۳] در این حدیث نیز سه نشانه از انسان عاقل ذکر گردیده است.
سخن آخر اینکه؛ طبق فرمایش سرور و سالار شهیدان، ملاک عقل، حق گرا بودن آن است. باید ما شیعیان آن امام مظلوم، انشاالله سیره ایشان را پیش گیریم تا در دنیای هزار رنگ، اسیر عاقل نماهای زرنگ نشویم.
پی نوشت ها:
۱- بحار الانوار، ج۷۵، ص۱۲۷٫
۲- الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ۱، ص ۱۱۲٫
۳- تحف العقول، ص ۳۱۸٫
