یکی از راه های پی بردن به مقام و عظمت قمر منیر بنی هاشم (علیه السلام) مراجعه به زیارت‌نامه آن حضرت است که از امام صادق (صلوات الله علیه) نقل شده: «أَشْهَدُ لَکَ‏ بِالتَّسْلِیمِ‏ وَ التَّصْدِیقِ وَ الْوَفَاءِ وَ النَّصِیحَهِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ الْمُرْسَل‏ [۱] شهادت می دهم براى حضرتت به تسلیم و تصدیق و وفا، و خیرخواهى، براى یادگار پیامبر مرسل»، در این بیان شریف به چهار مقام ویژه عباس بن علی (صلوات الله علیهما) اشاره می شود:

الف: مقام تسلیم
«در دایره قسمت ما نقطه تسلیمیم
لطف آنچه تو اندیشی حکم آنچه تو فرمایی» [۲]
با توجه به فرمایش امیرالمومنین (صلوات الله علیه): «الدُّنیَا دارٌ بالبلاءِ مَحفوفَهٌ [۳] دنیا سرایی است که به بلا پیچیده شده است»، در مواجه با مشکلات، بلاها و مصیبت‌ها چندین عکس العمل معنوی مانند توکل، صبر، رضا و تسلیم قابل تصور است و در این میان، مقام تسلیم برترین آن‌هاست.
زیرا توکل عبارتست از آن‌که قدرت انسان مستغرق و فانی در قدرت حق تعالی شود، همان‌طوری‌که مقام رضا یعنی اراده انسان مستغرق و فانی در اراده خدا شود، و مراد از مقام تسلیم نیز آن است که علم انسان مستغرق و فانی در علم حضرت حق شود.[۴] به عبارتی دیگر: در مقام توکل شخص برای خود اراده و قدرتی می‌بیند، لکن اراده و قدرتش را تفویض به وکیل می‌کند.
اما در مقام رضا، شخص راضی، برای خود اراده و قدرتی نمی‌بیند، آن‌چه از حق تعالی صادر می‌شود موجب خشنودی اوست، در مقابل تلخی‌ها و سختی‌ها که لازمه زندگی دنیاست هرگز احساس نارضایتی ندارد، بلکه با خشنودی و رضایت کامل تحمل می‌کند، و زبان حال و قالش این است‌:
«عاشقم بر لطف و بر قهرش به جد
ای عجب من عاشق این هر دو ضد».[۵]
تفاوت مقام صبر با مقام رضا این است که انسان در مقام صبر تلخی می‌بیند ولی برای رسیدن به ثواب تحمل می‌کند از باب «إنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِساب [زمر/۱۰] البته صابران به حد کامل و بدون حساب پاداش داده خواهند شد».
اما انسان در مقام رضا اصلا تلخی نمی‌بیند، بلکه بلا و مصیبت را لطف الهی تلقی می‌کند و آن را نشانه اعتنا و توجه محبوب به خود می‌داند.
مقام تسلیم از مقام رضا هم بالاتر است، چون در مقام رضا هر چه حق تعالی مقرر فرموده موافق طبع شخص است. اما در مقام تسلیم انسان برای خود طبعی نمی‌بیند تا موافق یا مخالف باشد، در مقام تسلیم خودی نمی‌بیند تا بگوید من پسندم آنچه را جانان پسندد، بلکه خود و هرچه دارد را تسلیم حق تعالی می‌کند، و حضرت ابالفضل (علیه السلام) دارای مقام تسلیم بود.

ب: مقام تصدیق
قدم بعد از تسلیم تصدیق است. انسانی که تسلیم محض شد مَحرم می شود و به مرحله ای می رسد که به صدق و حقانیت صاحب ولایت پی می برد. در جریان عاشورا، برخی از افراد در رابطه با قیام سید الشهداء (صلوات الله علیه) اظهار نظر می کردند و ایراداتی داشتند، [۶] ولی در هیچ منبعی ذکر نشده که قمر بنی هاشم (علیه السلام) در مقابل امام، اظهار نظری کرده باشد. این همان مقام تصدیق است که هر چه امام بفرماید را صدق بداند.

ج: مقام وفا
عباس بن علی (علیهماالسلام) مصداق أتم و أکمل وفای به عهد و باقی ماندن بر بیعت بود که خداوند مومنان را این چنین توصیف می کند: «الَّذینَ یُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا یَنْقُضُونَ الْمیثاق [رعد/۲۰]‏ آن‌ها که به عهد الهى وفا مى‏کنند، و پیمان را نمی‏‌شکنند».
وفاداری حضرت ابالفضل (علیه السلام) نسبت به صاحب ولایت جلوه های گوناگونی دارد، مثلا: زمانی که دو مرتبه برای او امان نامه آوردند،[۷] هر دو را با قاطعیت رد می کند و یا در شب عاشورا زمانی که امام بیعتش را از اصحاب بر می دارد، نخستین کسی است که اظهار وفاداری می‌کند و عرضه می دارد: «لِمَ‏ نَفْعَلُ‏ ذَلِکَ‏ لِنَبْقَى‏ بَعْدَکَ‏ لَا أَرَانَا اللَّهُ ذَلِکَ أَبَدا [۸] دست از یاری تو برداریم که بعد از تو زنده باشیم؟ خدا هرگز نخواهد که بعد از تو زنده باشیم»؛ یا زمانی که به شریعه فرات می رسد در حالی که در اوج تشنگی است، اما به احترام لبان خشکیده امام زمانش، قطره ای آب نمی نوشد و مشک را پر از آب می کند و به سمت خیمه حرکت می کند.[۹]

د: مقام نُصح
نُصح به معنای خلوص است. [۱] قمر بنی هاشم (علیه السلام) نهایت خلوص را در انجام فرمان امامش به کار گرفت و در همه مراحل به عنوان یک سرباز ولایت انجام وظیفه کرد. حتی در آخرین لحظات، وقتی برای تهیه آب می رود در مسیری گام بر دارد که هزاران تیر انداز و مبارز در کمین نشسته اند و با آن که صدها توجیه برای نرفتن و آب نیاوردن می توانست بیاورد، ولی تمام همتش انجام وظیفه و بر آورده کردن خواسته امامش بود.

بنابراین مقام تسلیم، تصدیق، وفا و نُصح در وجود حضرت عباس بن علی (صلوات الله علیهما) بود که وی را از سایر شهداء ممتاز می کند و به مقامی می رساند که به فرموده امام سجاد (علیه السلام): «اِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَنْزِلَهً یَغْبِطُهُ‏ بِهَا جَمِیعُ الشُّهَدَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ [۱۱] براى عبّاس (علیه السلام)، نزد خداوند ـ تبارک و تعالى ـ، منزلتى است که همه شهدا در روز قیامت، به آن مقام غبطه می خورند».

————————————————————–
پی نوشت:
[۱]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص ۲۵۶، ‏ناشر: دار المرتضویه، مکان چاپ: نجف اشرف‏، ۱۳۵۶ ش‏.
[۲]. حافظ، غزل ۴۹۳٫
[۳]. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، ص ۱۰۴، ناشر: دار الکتاب الإسلامی، مکان چاپ: قم‏،۱۴۱۰ ق‏.
[۴]. ر.ک: طوسی، خواجه نصیر الدین، آغاز و انجام (به ضمیمه تعلیقات)، ص ۶۳و ۶۴، وزارت ارشاد، تهران‏، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش‏.
[۵]. مولوی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش ۸۴، قصه بازرگان کی طوطی محبوس او.
[۶]. ر. ک مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار(ط- بیروت)، ج۴۴، ص ۳۶۴، ناشر: دار إحیاء التراث العربی‏، مکان چاپ: بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۷]. ابو مخنف کوفى، لوط بن یحیى‏، وقعه الطفّ‏، ۱۸۹، ناشر: جامعه مدرسین‏، مکان چاپ: ایران؛ قم‏، ۱۴۱۷ق‏.
[۸]. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج۲، ص ۹۱، محقق / مصحح: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، ناشر: کنگره شیخ مفید، مکان چاپ: قم، ‏۱۴۱۳ ق‏.
[۹]. ابن حیون، نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمه الأطهار علیهم السلام‏، ج۳، ص ۱۹۲، ناشر: جامعه مدرسین‏، مکان چاپ: قم‏، ۱۴۰۹ ق‏.
[۱۰]. قرشى بنایى على اکبر، قاموس قرآن‏، ج۷، ص ۷۱، ناشر: دار الکتب الاسلامیه، مکان چاپ: تهران‏، ۱۴۱۲ق‏.
[۱۱]. ابن بابویه، محمد بن على‏، الأمالی( للصدوق)، ص ۴۶۳، ناشر: کتابچى‏، چاپ تهران، ۱۳۷۶ش.