پیشینه تاریخیاستان فعلی

ایلام جزو منطقه‌ای باستانی قلمداد می‌گردد که پیشینه آن به تاریخ اکاد، سومر، بابل و آشور پیوند خورده است بابلیها قسمت مرتفع سرزمینی را که در شرق بابل قرار داشت. آلاستو یا آلام به معنی کوهستان می‌نامیده‌اند که سالیان متمادی دارای حکومت مقتدری بوده است این منطقه شامل خوزستان ، لرستان ، پشتکوه (ایلام فعلی) و کوههای بختیاری کنونی بوده است. کشور ایلام در سالهای اوج اقتدار خود از سمت مغرب به بابل و از سمت مشرق به اصفهان می‌رسیده است. این نقطه از دو قسمت دشت و کوهستانی تشکیل یافته که شهر شوش در منطقه دشت واقع گردیده بود.

شوشکه ا ز نظر ارتباط با ملل متمدن زمان و وضعیت اقلیمی در وضعیت مناسبتری قرار داشته، پایتخت این کشور بوده است. اولین نشانه‌های شهر نشینی در این منطقه از هزاره سوم قبل از میلاد پایدار گشته است، این منطقه از دیرباز سرزمینی آباد و یکی از مراکز مهم امپراطوری مقتدر ایلام بوده است از هزاره پنجم قبل از میلاد ، مهمترین خط ارتباطی جنوب غرب ایران از این سرزمین می‌گذشته است. به دلیل اهمیت ایلام در دوره‌های مختلف تاریخی، نبردهای مهمی در محدوده این سرزمین به وقوع پیوسته است. ایلام از هزاره‌های قبل از میلاد همواره آوردگاه اقوام و تقابل حکومت‌های مختلف ماد، آشور، پارس، هخامنشیان و سلوکیان با دشمنان بوده است. بعد از میلاد مسیح نیز این وضع در دوره اشکانیان و ساسانیان تا هنگام حاکمیت اسلام ادامه داشته است. به هر حال این کشور در سال ۶۴۰ ق.م ، بوسیله هخامنشیان به سرزمین ایران ملحق می‌گردد و شوش بعنوان پایتخت زمستانی پادشاهان هخامنشی انتخاب می‌شود. از این تاریخ تا حمله اعراب این سرزمین همیشه جزو قلمرو ایران محسوب ‌گردیده است. خط و نویسندگی در پنج ‌هزار سال پیش در ایلام به کار برده شده است. خط مردم این سرزمین در دوره عیلامی خط میخی بوده است که در بخش بزرگی از سرزمین ایلام رواج داشته است. در حدود قرنهای آخر هزاره سوم قبل از میلاد، تمدنی در شوش تحت نفوذ اقدام بین‌النهرین پدید آمد که دارای خط مخصوص به خود به نام ایلامی مقدم بوده است. این خط در مناطق تحت نفوذ تمدن شوش در ایران نیز رواج پیدا نمود.

بعد از اسلام نیز، با پذیرش اسلام توسط مردم ایلام و ضمیمه شدن این بخش به ممالک اسلامی، این سرزمین مدتها در آرامش نسبی بسر ‌برده است،  اما از هنگامی که سلسله صفویه در ایران روی کار آمد و امپراطوری عثمانی با آنها وارد کارزار شد تا هنگام انقراض دوره حاکمیت قاجاریه، نبردهایی خونین بین دو طرف (ایران و عثمانی) ادامه داشت چندان که در چهار قرن، نبردهای متعددی در محدوده این سرزمین به وقوع پیوست تا اینکه با فروپاشی دولت عثمانی در ماه مارس ۱۹۱۷ میلادی، این دوره به پایان رسید. این منطقه قبل از ورودآریائیان محل زندگی اقوام دیگری بوده است که از جمله می‌توان از ایلامیان (در جنوب غربی ایران) کاسیان (زاگرس و لرستان) لولویی (زاگرس و کرمانشاه) نام برد. اقوامی که هم اکنون در منطقه زندگی می‌کنند عبارتند از ایلامیان- لوان و اعراب، قوم ایلامی که از هزاره چهارم قبل از میلاد از ارتفاعات و کوههای سرازیر شده و در دشتهای وسیع خوزستان و پشتکوه مسکن گزیدند. برخی از دانشمندان نژاد شناس آن را جزوه دسته‌ای از اقوام قفقازی یا خزری می‌دانند . مسکن اصلی ایلامیان در دره کارون وکرخه یا ایلام باستانی که استانهای خوزستان،  لرستان و ایلام بوده است. در گذشته منطقه لرستان به منطقه وسیعی اطلاق می‌شده است که شامل طوایف کوچک و بزرگ بوده است. لر بزرگ در منطقه پشتکوه تا کوههای بختیاری و لر کوچک در منطقه پشتکوه (ایلام امروزی) سکنا داشته اند. اعراب نیز از اقوام دیگر می‌باشند که از عراق و جزیره العرب به آنجا کوچ کرده‌اند، همچنین تعدادی از طوایف کرد نیز در این استان ساکن می باشند.

 

 

موقعیت جغرافیایی ایلام

این استان با ۱۹۰۸۶ کیلومتر مربع ، حدود ۱٫۴ درصد مساحت کل کشور را تشکیل میدهد.استان ایلام در غرب دامنه سلسله جبال زاگرس قرار گرفته است. استان ایلام از شمال با کرمانشاه ؛ از جنوب با خوزستان ، از شرق با لرستان ،و از سمت غرب با کشور عراق همجوار است. مهمترین شهرستانهای استان ایلام ، ایوان ، دهلران ، مهران و شیروان است. مرکز این استان شهر ایلام است که به علت زیبایی های طبیعی فراوانی که دارد، عروس زاگرس نام گرفته است.

جغرافیای طبیعی و اقلیم استان

ناهمواریهای استان ایلام از رسوبات دوران اول تا چهارم زمین شناسی به یادگار مانده اند؛ ولی شکل گیری آنها عموماً به دوران دوم و سوم زمین شناسی مربوط است. این کوهها چنان گسترده و فشرده اند که امکان شکل گیری دشتی آنها فراهم نشده است. شمال و شمال شرقی استان ایلام کوهستانی و نواحی مغرب و جنوب غربی آن را اراضی پست و کم ارتفاع تشکیل داده اند. مهمترین ارتفاعات استان کبیر کوه و دینار کوه و مهمترین دشتهای آن دشت عباس و دشت مهران ، دهلران است.

از نظر اقلیمی استان به سه منطقه تقسیم میشود که عبارتند از:

– مناطق میانی که دارای آب و هوای معتدل است .

– مناطق کوهستانی شمال و شمال شرقی که دارای آب و هوای سردسیر با زمستانی طولانی است.

– مناطق جلگه ای غرب و جنوب غربی که دارای آب و هوای گرمسیری است .

 

استان ایلام در تقسیمات کشوری سال ۱۳۰۹ جزء استان پنجم یعنی کرمانشاهان بود. پس از آن در سال ۱۳۴۳ به فرمانداری کل تبدیل شد ودر سال ۱۳۵۳ به دلایل سیاسی – مرزی – اداری به صورت یک استان درآمد.

 

استان ایلام مشتمل بر ۸ شهرستان، ۱۶ بخش و ۳۶ دهستان است.

 

استان ایلام با مساحتی برابر با ۱۹۰۴۵  کیلومتر مربع در جنوب‌غربی کشور واقع شده که ۲/۱ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. بر اساس آمارگیری عمومی نفوس مسکن در سال ۷۵ این استان دارای ۴۸۷۸۸۶ نفر جمعیت، ۷ شهرستان ۱۷ بخش و ۳۶ دهستان است. که از نظر اقلیمی دارای دو اقلیم نیمه مرطوب سرد در شمال با متوسط بارندگی ۶۳۹ میلی‌متر و بیابانی گرم با متوسط بارندگی ۲۰۰ میلی‌متر در جنوب استان می‌باشد. قسمت‌های شمالی استان عمدتا کوهستانی بوده و سلسله جبال زاگرس به صورت رشته‌کوه‌های موازی در امتداد چین‌خوردگی‌ها، دره‌های نسبتا کم‌عرض و ارتفاعات متوالی را به وجود آورده است در قسمت‌های جنوبی استان کبیرکوه، حوزه‌های آبریز رودخانه‌های کوچکی را در دامنه‌های جنوبی خود ایجاد کرده که در نهایت به دشت‌هایی منتهی می‌گردند البته این دشت‌ها در شهرستان دهلران وسیع‌تر می‌باشند.

 

 شهرستان ایلام

 

شهرستان ایلام به مرکزیت شهر ایلام و در سال ۱۳۰۸ شمسی در خاور و شمال خاوری ده ‌بالا و در منطقه‌ای که حسین ‌آباد (منسوب به حسین قلی خان والی) نامیده می‌شد و در جوار ساختمانهای به جا مانده از والی ، بنا گردید و با به توجه به سابقه‌ی تاریخی منطقه و تصویب فرهنگستان ایران، ایلام نامیده شد.

دیواره‌های سنگی و دامنه‌های جنگلی کوه‌های مانشت، سیوان، شلم و سیاه کوه، به شکل دژی وسیع شهر و دشت‌های اطراف آن را برگرفته است.

شهر ایلام در مرکز جغرافیایی استان قرار نگرفته است. از این رو، موقعیت آن تا حدودی که اهمیت ارتباطی و تجارتی آن را محدود می‌کند، به طوریکه محصولات بخش‌ها و روستاهای دور دست به استان‌های دیگر صادر می‌شود.

اما ایجاد شبکه‌ی راهها و اتصال مراکز شهری به ایلام مخصوصاً نزدیکی با مرزبا وجود آب و هوایی نسبتاً مناسب و مساعد، مرکزیت سیاسی، وجود مؤسسات رفاهی و… به آن موقعیتی ویژه، داده است.

بخش مرکزی ایلام دارای دهستان‌های میش‌خاص و حومه ۳۶ روستاست. توتون از مهمترین محصولات دهستان میشخاص است. چوار، یکی از بخش‌های شهرستان ایلام در ۱۸ کیلومتری شهر ایلام و بر سر راه اصلی ایلام – ایوان – اسلام آباد غرب قرار گرفته است.

مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

۱- قلعه‌ی والی ۲- کاخ فلاحتی ۳- سنگ‌نوشته‌های قوچعلی ۴- قلعه‌ی اسماعیل خان ۵- پشت قلعه  ی چوار ۶- بقعه‌ی حاجی بختیار ۷- مقبره‌ی مهدی بالله

 

۲- شهرستان ایوان‌غرب:

 

شهرستان ایوان در شمال‌غربی استان ایلام قرار دارد. این شهرستان از شمال به استان کرمانشاهان از شرق به شهرستان شیروان، از جنوب به شهرستان ایلام و درغرب به کشور عراق محدود می‌شود و مرکز آن شهر ایوان است. این شهر با برخورداری از آب و هوای مناسب و قرار گرفتن بر سر راه ایلام ـ  کرمانشاه و داشتن اراضی حاصلخیز و مجاورت با رودخانه‌ی کنگیر، وجود کشاروزی و دامپروری و… دارای اهمیت و اعتبار خاصی است. این شهرستان دارای ۲ بخش، چهار دهستان و ۸۶ روستاست.

روستای خوران با داشتن سرابی گوارا و باغ‌های زیبا، یکی از تفرجگاههای اهالی است. بخش زرنه، از نظر پیشینه و قدمت تاریخی دارای ارزش فراوانی است.

جمعیت شهرستان ایوان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ معادل ۷۴۶/۴۵ نفر است.

مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

۱- آتشکده‌ی سیاهگل

۲- طاق شیرین و فرهاد

۳- قلعه‌ی شمیران

۴- پل شیره‌پناه

۵- تپه‌های زرنه و نرگس

۶- غار طلسم

۷- بقعه‌ی حاجی حاضر

۸- امامزاده سید عبدالله.

 

۳- شهرستان شیروان و چرداول:

 

مرکز شهرستان شیروان و چرداول، شهری به نام سرابله که در کنار رود سرابله قرار دارد. شهرستان شیروان و چرداول شامل سه بخش شیروان، مرکزی (چرداول و آسمان‌آباد) و هلیلان است.بخش شیروان از دهستانهای کارزان، لومار وزنگوان تشکیل شده است . تمامی اراضی این بخش به صورت دره ای  نسبتاً وسیع بین دو رشته کوه «چرمین ولنه» از یک سو و «مانشت و سیوان » از سوی دیگر گسترده شده است که به وسیله ی رودخانه ی شیروان و چشمه سارهای جانبی آن آبیاری می‌شود. مرکز این بخش، شهر لومار است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵، ۷۶۰۵۲ نفر است.

بخش مرکزی شامل دهستانهای شباب و آسمان آباد است. در این بخش، رودخانه‌های کله شاخ (سنگ سفید)، سیمره و زنجیره جریان دارد. کشت در بیشتر اراضی، به صورت دیم است.

مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

۱- قلعه‌ی سام

۲- آتشکده‌ی موشکان

۳- شهر تاریخی سرابکلان

۴- بقعه‌ی عباس شیروان

۵- بقعه‌ی عباس رودبار

۶- مقبره‌ی سید علی

۷- بقعه‌ی باقر در بخش شیروان

 

۴- شهرستان مهران:

 

مرکز این شهرستان، شهر مهران است که در ساحل چپ رودخانه کنجانچم واقع شده است و با مرز عراق بیش از چند کیلومتر فاصله ندارد. مهران قبلاد منصورآباد خوانده می‌شد. در سال ۱۳۰۹ با تصویب فرهنگستان زبان ایران، به «مهران» تغییر نام داد.

در بخش مرکزی مهران، مخازن نفت وگاز طبیعی کشف، و چاه‌هایی در آن حفر گردیده است. دشت های مهران به خاطر پیوستگی کوه و دشت با یکدیگر، دارای اهمیت سوق الجیشی و تاریخی است.

این شهرستان دارای جمعیتی معادل ۴۶۹۸۱ نفر و دارای سه بخش مهران، صالح آباد و ارکواز ملکشاهی است. بخش صالح‌آباد در دشت نسبتاً وسیع هیژدانه واقع شده است و در سالهای پر باران. یکی از مناطق حاصل‌خیز استان محسوب می‌شود.

مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

۱- قلعه‌ی کنجانچم

۲- سنگ نوشته‌ی گل گل ملکشاهی

۳- سنگ نوشته‌ی تخت‌خان

۴- تپه‌های چغاآهوان و چغاگلان

۵- بقعه‌ی سید حسن

۶- امامزاده علی صالح

۷- بقعه‌ی پیر محمد.

 

 ۵- شهرستان دهلران:

 

مرکز این شهرستان، شهر دهلران است که در قدیم الایام به آن ده‌لُران می‌گفتند. دهلران در دامنه‌ی جنوب و جنوب غربی دینارکوه قرار دارد.

این شهرستان دارای سه بخش زرین‌آباد، مرکزی و موسیان و ۶ دهستان است.

بخش مرکزی از ۱۴ روستا و آبادی تشکیل شده است . اکثر آبادی‌ها در اثر جنگ تحمیلی خالی از سکنه شدو بعد از جنگ دوباره بازسازی و اسکان در آنها صورت گرفته است.

بخش موسیان در حد فاصل دهلران و استان خوزستان قرار دارد. از این بخش رودخانه‌های دویرج و چیغاب «مورموری» عبور می‌کند. در این بخش به دلیل حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی محصولات متنوع جالیزی به دست می‌آید. در بخش موسیان چاه‌های نفت فراوانی حفر شده و دارای منابع عظیم نفتی است.

بخش زرین‌آباد به مرکزیت شهرک پهله، از زمان‌های قدیم تاکنون، محل سکونت بوده و آثار باستانی فراوانی در آن به چشم می‌خورد. شهرک میمه یکی از نواحی خوش‌آب و هوا پر جمعیت زرین‌آباد است.

بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ شهرستان دهلران دارای جمعیتی معادل ۵۳۲۹۹ نفر است.

مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

۱- تپه‌های پیش از تاریخ چون علی کش، تپه سبز، تپه موسیان

۲- سنگ نوشته میمه

۳- قلعه شیاق

۴- بقعه‌ی  ابراهیم

۵- بقعه‌ی سید ناصرالدین

۶- بقعه‌ی سید ابراهیم قتال

۷- بقعه‌ی عباس

۸- چشم قیر

۹- غار خفاش

 

۶- شهرستان آبدانان:

 

مرکز این شهرستان، شهر آبدانان است و به لحاظ جمعیت و وسعت، دومین شهر استان محسوب می‌شود. آبدانان داری دو شهرستان و چهار دهستان است. این شهر در دامنه‌ی جنوبی کبیرکوه و در دره ی با صفا رودخانه‌ی آبدانان در شمال مقبره‌ی امامزاده سیدصلاح‌الدین محمد قرار دارد. این شهرستان به لحاظ نظامی، کشاورزی و دامداری اهمیت دارد. بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ داری جمعیتی معادل ۴۷۶۵۲ نفر است.

مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

۱- هزار در

۲- پشت قلعه

۳- قلعه‌هزارانی

۴- بقایایی شهر جولیان

۵- مقبره‌ی سید صلاح‌الدین محمد

۶- بقعه‌ی شیخ پیرمحمد

۷- بقعه‌منصور بوالحسن

۸- بقعه‌ی عبدالرحیم در سیاه گاو

 

۷- شهرستان دره‌شهر

 

مرکز آن دره‌شهر است. این شهر در آبرفتهای سیمره و در کنار ویرانه‌های شهر تاریخی سیمره و در دو سوی مسیر رودخانه‌ی دره‌شهر، جایی که تپه‌ ماهورهای دامنه‌ی شمالی کبیرکوه خاتمه می‌یابد، قرار دارد. دره‌شهر کنونی از چند روستای بهم پیوسته تشکیل شده است. اطراف این شهر را مزارع آبی و دیمی با خاک حاصل‌خیز فراگرفته است.

مزارع کشاورزی دره‌شهر به وسیله‌ی آب رودخانه‌های سیمره، سیکان و چشمه‌سارهای کوچک دیگر آبیاری می‌شود و حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق کمبود آب را تأمین می‌نماید. در مزارع روستاهای دره‌شهر ضمن کانت برنج، گندم و جو، محصولات صیفی نیز بدست می‌آید. این شهرستان‌ دارای دو بخش مرکزی و بدره است جمعیت دره‌شهر طبق سرشماری سال ۱۳۷۵، ۵۳۵۰۱ نفر است.

مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

۱- تل‌های سرگچله

۲- تپه تیغن

۳- تنگه بهرام چوبین

۴- بقعه‌ی عباس

۵- پل گاومیشان

۶- بقعه‌ی بابا سیف‌الدین

۷- چهار طاقی

۸- بقعه‌ی حاجی نام

۹- شهر تاریخی

۱۰- بقعه‌ی جابر

۱۱- پل چم‌نشت

۱۲- بقعه‌ی پیر محمد و …

۱۳- دژ شیخ مکان

۸-شهرستان ملکشاهی