گاهی انسان در اطراف خود نگاه می کند و زندگی مادی برخی را همطراز با شخصیت آنها نمی بیند؛ در این شرایط است که انسان باید مواظب باشد تا قضاوت ناشایستی از این موضوع نداشته باشد. به عبارت دیگر، ثروت را دلیل بر خوبی افراد، و فقر را دلیل بر بدی افراد نگیرد. قرآن در آیه ۱۵ فجرمی فرماید که انسان با ثروتمند شدن فکر می کند چه بسا خدا او را دوست دارد و در آیه بعدش می فرماید که با فقیر شدن فکر می کند که مورد بی مهری خدا قرار گرفته است: «وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ؛ و اما هنگامى که براى امتحان، روزیش را بر او تنگ مى‏گیرد (مأیوس مى‏شود و) مى‏گوید: «پروردگارم مرا خوار کرده است!»[۱] سپس در ادامه آیات سوره فجر، این تفکر (بی مهری خدا) را رد می کند. ازحضرت علی (علیه السلام) حدیثی نقل شده است که مضمون این دو آیه را به اننسان یادآور می شود: «دنیا، گاه تصادفاً به نادان روى مى آورد و از خردمند بر مى گردد ؛ پس اگر با وجود نادانى ات، بهره اى از دنیا به تو رسید؛ یا با وجود خردمندى ات، به مطلوبى از آن دست نیافتی مبادا این امر ، تو را وا دارد که به  نادانى رغبت کنى و به خِرد و دانایى پشت نمایى که این روش، تو را بى مقدار مى کند و به نابودى مى کشاند.»[۲]

توضیح اینکه: فقر و ثروت انسان؛ یا حاصل عملکرد طبیعی اوست(ثروت حاصل کار، و فقر حاصل تنبلی) و یا اینگونه نیست و حاصل قضا و قدر و این قبیل مسائل است. در صورت اول (و فقر انسان)، انسان باید خود را سرزنش کند و در صورت دوم به مقدرات الهی راضی باشد و دست از تلاش و فعالیت نیز بر ندارد؛ و بداند که پول زیادی(حتی از راه حلال) چه بسا سبب گرفتاری انسان بشود. خیلی از افراد تا صاحب مال و مکنتی می شوند؛ عوض شده و بقول معروف «کسی را تحویل نمی گیرند» و حتی  باعث طرد شدن خانواده خود از اطراف خود می شوند. برخی دیگر به دنبال عیش و نوش رفته و گرفتار دوستان ناباب می شوند. وقتی انسان، آخر و عاقبت این گونه انسان ها را می بیند و می شنود؛ قدر خود را بیشتر دانسته و سخنی را که حسرت خورندگان دیروز(قبل از عذاب) به ثروت قارون می گفتند، می گویند: «و آنها که دیروز آرزو مى‏ کردند بجاى او باشند (هنگامى که این صحنه را دیدند) گفتند: «واى بر ما! گویى خدا روزى را بر هر کس از بندگانش بخواهد گسترش مى‏ دهد یا تنگ مى‏ گیرد! اگر خدا بر ما منت ننهاده بود، ما را نیز به قعر زمین فرو مى برد![۳]

نکته مهم: نه هر که ثروتمند شود از مسیر درست منحرف می شود؛ ولی واقعیت این است که ثروتمند شدن، انسان را عوض می کند. قرآن می فرماید: «چنین نیست (که شما مى‏ پندارید) به یقین انسان طغیان مى‏ کند، از اینکه خود را بى ‏نیاز ببیند.»[۴] البته انسان پیش خود فکر می کند که ای کاش من پولدار شوم؛ قول می دهم که نه تنها عوض شوم بلکه به دیگران نیز کمک کنم و…؛ در حالی که چه بسا انسان هایی که با ثروتمند شدن از مسیر درست منحرف شدند و دیگران را به حساب نمی آورند، روزی همین سخن را می گفتند. بنابراین انسان عاقل، در عین حال که برای زندگی و معیشت بهتر، کار و تلاش می کند؛ ثروتمندی را دلیل خوب بودن؛ و فقر را دلیل بد بودن و کم ارزش بودن افراد نمی داند.

پی نوشت

۱ــ فجر/۱۶

۲ـــ غررالحکم، ص ۲۴۹

۳ــ قصص/۸۲