سبک زندگی جهان مدرن و صنعتی، آن قدر مشغله و کار را در پیش روی افراد جامعه قرار داده است که بسیاری از افراد کمتر فرصتی برای مطالعه و تغذیه روح خود پیدا می‌کنند، ولی با این وجود نیز کم نیستند افرادی که دیوارهای خانه‌ی خود را با انواع و اقسام کتاب‌های علمی، هنری، تجربی و تخیلی پر کرده‌اند و ساعت‌های طولانی از زندگی خود را به خواندن داستان‌های تخیلی و رمان‌های طولانی گذرانده‌اند، ولی آیا ما مسلمانان با تمام فعالیت‎ و تلاش‌هایی که برای آباد کردن دنیای مادی خود داریم تا کنون با خود اندیشیده‌ایم که در زندگی چه اندازه از دقایق زندگی خود را صرف مطالعه و تدبر در آخرین نسخه سعادت‌بخش الهی یعنی قرآن کریم کرده‌ایم، کتابی که دستور العمل‌های آسمانی و روحانی آن ضامن خوشبختی و آرامش حیات مادی و معنوی انسان است.

برخور از قرآن اگر خواهی ثبات          در ضمیرش دیده ام آب حیات

می دهد ما را پیام «لاتخف»             می رساند بر مقام لاتخف

زیباترین مهارت قرآنی در سبک زندگی اسلامی
اگر اندکی از مشغله‌های زندگی خود بکاهیم و برای پرورش روح و جان خود وقت گذاشته و با قرآن کریم ارتباط برقرار کرده و اندکی در آن تدبر نماییم متوجه خواهیم شد، که خدای متعال در این کتاب آسمانی درس‌ها و پیام‌های فراوانی را در پیش روی حیات بشری قرار داده است، درس‌ها و پیام‌های آسمانی که به کار بستن آنها در زندگی آرامش واقعی را برای انسان به ارمغان می‌آورد. در این نوشتار تلاش داریم به یکی از زیباترین پیام‌های قرآنی که در ابعاد مختلف زندگی فردی، اجتماعی، علمی، اقتصادی، سیاسی کاربرد و کارایی دارد، اشاره نماییم.

صد جهان باقی است در قرآن هنوز       اندر آیاتش یکی خود را بسوز[۱]

مدیریت هوشمندانه و اصلاح الگوی مصرف

از جمله زیباترین درس‌هایی که خدای متعال در فرهنگ قرآن به آحاد انسان‌ها معرفی می‌نماید، درس اصلاح الگوی مصرف و مدیریت هوشمندانه در زندگی است. آیات متعددی از قرآن کریم به این موضوع اختصاص یافته و همگان را به سوی نوع برتر مصرف دعوت کرده است منجمله این آیه شریفه که خداوند متعال می‌فرماید: «یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛[۲] ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید! و (از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد!». به طور کلی، تدبیر و برنامه‌ریزی اقتصادی یکی از مهمترین مهارت‌های سبک زندگی قرآنی است که مورد توجه اکید قرآن کریم و روایات اسلامی قرار گرفته است، برای نمونه در منابع روایی حضرت صادق(علیه السلام) ضمانت می‌دهند کسی که در زندگی خود میانه‌روی را پیشه خود سازد هرگز فقیر نمی‌شود! [۳]

یک فرمول قرآنی و هزاران دستآورد
پرهیز از اسراف و روی‌ آوردن به میانه‌روی و مدیریت هوشمندانه مصرف در زندگی در ظاهر یک دستور ساده و پیش پا افتاده است، ولی با توجه به گستردگی و فراگیری که این مسأله در زندگی انسان دارد به کار بستن و پایبندی به این اصل قرآنی می‌تواند آثار و برکات فراوانی در زندگی مادی و معنوی انسان در ابعاد مختلف داشته باشد. در ادامه تنها به برخی از حوزه‌هایی که این فرمول قرآنی در آن کارایی و اثر بخشی دارد اشاره می‌کنیم:

۱-حوزه فردی و اخلاقی
در منابع روایی قناعت و پرهیز از اسراف و زیاده‌روی به عنوان یکی از اصول مهم اخلاقی شناخته شده است که می‌تواند زمینه‌ساز رشد و نمو فضایل و کمالات اخلاقی فراوانی در انسان شود، از طرفی نیز روی‌آوری به اسراف و زیاده‌روی در زندگی سرچشمه گناهان فراوانی است که انسان را از طعم شیرین خوشبختی دور می‌نماید، اعجاب آمیزترین سخن در خصوص رابطه قناعت با تربیت اخلاقی در منابع روایی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که خود تحقیق و پژوهش  گسترده و میدانی را در این خصوص می‌طلبد چنانچه حضرت می‌فرمایند: «أَعْوَنُ شَیْ‌ءٍ عَلَی‌ صَلَاحِ‌ النَّفْسِ‌ الْقَنَاعَهُ؛[۴] کمک کارترین عامل بر اصلاح نفس، قناعت است». آیین مقدس اسلام آیین میانه‌روی و اقتصاد است، از اینرو هر گونه زیاده‌روی و افراط را حتی در امور عبادی نیز اگر منجر به ضرر و زیان به سبک زندگی انسان شود را بر نمی‌تابد.

۲-حوزه اجتماعی و اقتصادی
در روابط اجتماعی و اقتصادی نیز قناعت و پرهیز از زیاده‌روی به عنوان کلید موفقیت شناخته شده است، بسیاری از مشکلات و گرفتاری‌های اقتصادی و اجتماعی در سایه شوم زیاده‌روی گریبان‌گیر انسان می‌شود، هیچ انسانی در ارتباط با افراد افراطی احساس خوشایند و رضایت‌بخشی به او دست نمی‌دهد، چرا که زیاده‌روی و اسراف به گونه‌‌ای از جهل و نادانی نشأت می‌گیرد که آثار و تبعات آن نه تنها گریبان‌گیر خود فرد، بلکه سایر انسان‌ها را نیز متضرر می‌سازد. یکی از آثار روشن اسراف و زیاده‌روی در زندگی فقر است که به خوبی در منابع روایی به آن اشاره شده است، از طرفی محققان علوم اجتماعی نیز آثار دردناک اجتماعی فقر را متذکر شده و همگان را از عواقب شوم آن برحذر داشته‌اند: در منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «إِنَّ السَّرَفَ یورِثُ الفَقرَ وَ إِنَّ القَصدَ یورِثُ الغِنى؛[۵]اسراف باعث فقر و میانه روى موجب بى نیازى مى شود».

۳- حوزه دیپلماسی و روابط خارج
جامعه‌ای که قناعت و پرهیز از اسراف و زیاده‌روی را سرلوحه زندگی خود ساخته است، بدون شک زمینه‌سازی اقتدار و عزّت را در جامعه فراهم می‌نماید،[۶]چرا که هر گونه زیاده‌روی زمینه‌ساز کمبود و افزایش تقاضا و کمبود عرضه در جامعه می‌شود، از طرفی مدیریت هوشمندانه و اصلاح الگوی مصرف در جامعه می‌تواند زمینه‌ساز تقویت تولید ملّی شود، چرا که با وجود مصرف معتدلانه کشور با وفور نعمت مواجه شده و این امر می‌تواند زمینه‌ای برای برنامه‌ریزی صادراتی و وارد شدن در بازار جهانی  شود، این در حالی است که روی‌آوری به اسراف در زندگی زمینه‌ساز کمبود نعمت و دست نیاز دراز کردن به سوی کشورهای دیگر می‌شود موضوعی که در شرایط بحرانی و جنگ اقتصادی نتایج رضایت‌بخشی را برای جامعه اسلامی به دنبال نداشته است.

۴-حوزه معنوی و آخروی
به طور قطع و یقین با ارزش‌ترین و مهمترین ثمره و نتیجه اخلاق‌مداری در مصرف و پرهیز کردن از اسراف و زیاده‌روی دست‌یابی به مقام شامخ رضایت الهی است، چرا که در سایه اطاعت‌پذیری از فرامین الهی و تمکین کردن دستورات قرآنی است که آرامش ابدی و زندگی پر سعادت اخروی برای انسان حاصل می‌شود، از طرفی هر گونه زیاده‌روی و اسراف در زندگی نتیجه‌ای جز عقاب الهی و گرفتار شدن در عذاب غیر قابل تحمل جهنم ندارد، موضوعی که پیش‌تر خدای متعال این چنین از آن یاد کرده است: «وَ أَنَّ الْمُسْرِفینَ هُمْ أَصْحابُ النَّار؛[۷] و مسرفان اهل آتشند!».

پی نوشت ها:
[۱]. اقبال لاهوری.
[۲]. سوره مبارکه اعراف آیه ۳۱٫
[۳]. الکافی (ط – الإسلامیه)، ج‏۴، ص۵۳، ح۶٫ «الإمام الصادق علیه السلام: ضَمِنتُ لِمَنِ اقتَصَدَ أن لا یَفتَقِرَ».
[۴]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۳۹۱، ح۸۹۸۴٫
[۵]. کافی(ط-الاسلامیه)ج ۴ ، ص ۵۳ ، ح ۸٫
[۶].تصنیف غرر الحکم و درر الکلم؛ ص۳۹۱،ح۹۰۱۱ الْقَنَاعَهُ تُؤَدِّی‏ إِلَى‏ الْعِزِّ ؛ قناعت به عزّت منتهی می‏شود».
[۷]. سوره مبارکه غافر، آیه ۴۳٫